Εντι Ράμα: Είμαστε και οι δύο παιδιά του ίδιου Θεού

Μοιάζει πιο πολύ με ροκ σταρ παρά με πρωθυπουργό. Δεν είναι μόνο το εντυπωσιακό ύψος του που αγγίζει τα δύο μέτρα και η αθλητική σωματοδομή του που κάποτε του χάρισε καριέρα στο μπάσκετ. Ούτε το ντύσιμό του με αθλητικά παπούτσια και μαύρο μπουφάν ή το γεγονός πως συχνά δεν μασάει τα λόγια του. Είναι ο ίδιος ο «αέρας» του που αποπνέει αντισυμβατικότητα. Συνάντησα τον πρωθυπουργό της Αλβανίας, Εντι Ράμα, την περασμένη Κυριακή στο Ζάππειο, την ώρα που έστηνε μαζί με την επιμελήτρια Κατερίνα Κοσκινά μια τεράστια εγκατάσταση με τα καλλιτεχνικά έργα του. Διότι παράλληλα με την πολιτική, από νεαρή ηλικία έδειξε την κλίση του στην τέχνη, σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της πατρίδας του, δίδαξε εκεί, πραγματοποίησε διεθνείς εκθέσεις με δημιουργίες του και βρήκε ακόμη και τρόπο να εφαρμόσει τα αισθητικά πιστεύω του στον στίβο της πολιτικής κατά τη θητεία του ως δήμαρχος Τιράνων.

Η πρόταση για να φέρει τα έργα του στην Αθήνα έγινε από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια που επισκέφθηκαν το γραφείο του τον Δεκέμβριο και είδαν με έκπληξη πως οι τοίχοι του ήταν καλυμμένοι από μια ταπετσαρία με εκτυπωμένα έργα του, ενώ ο Ράμα είχε πλάι στα χαρτιά του και τα ζωγραφικά του σύνεργα. Ετσι λοιπόν διοργανώθηκε αφιέρωμα στο Ζάππειο, που εγκαινιάστηκε την περασμένη Δευτέρα. Πρόκειται για ζωγραφική σε σελίδες Α4 και μια σειρά κεραμικών που έχει φτιάξει ο ίδιος στο εργαστήριο ενός φίλου του κεραμίστα.

Διχάζεται άραγε ο Αλβανός πρωθυπουργός ανάμεσα στον πολιτικό κυνισμό και τον καλλιτεχνικό ιδεαλισμό; Χαμογέλασε: «Είναι μετά βεβαιότητος μια πάλη. Ποτέ δεν σκέφθηκα ότι θα ανακατευόμουν με τα κοινά. Πίστευα ότι θα γινόμουν καλλιτέχνης, αλλά το σύμπαν γελάει με τα σχέδιά μας και έτσι ξεκαρδίστηκε και με εμένα και με έστειλε να κάνω κάτι τόσο διαφορετικό. Η πολιτική μπορεί να είναι πηγή για καταστροφικές αποφάσεις, γεγονότα και στροφές της Ιστορίας, αλλά μπορεί να γίνει πηγή και για πραγματική βελτίωση στη ζωή των ανθρώπων, μια τεράστια μεταμορφωτική δύναμη. Χωρίς την πολιτική δεν θα είχαμε τίποτε, ούτε δημοκρατία, ούτε ελευθερία, ούτε ισότητα δικαιωμάτων. Στο κάτω κάτω της γραφής, αυτοί είναι και οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι στρέφονται σε αυτήν».

Η συζήτησή μας συνεχίστηκε αναπόφευκτα γύρω από το δυστύχημα των Τεμπών. «Η τραγωδία σας είναι και δική μας τραγωδία», είχε δηλώσει αμέσως ο Αλβανός πρωθυπουργός, ενώ η 5η Μαρτίου είχε κηρυχθεί ημέρα εθνικού πένθους, με τις σημαίες να κυματίζουν μεσίστιες στη γείτονα. «Η συμπόνια είναι φυσική αντίδραση και πάντα οι λαοί βρίσκονται εγγύτερα ψυχολογικά στους άλλους από τις ίδιες τις ηγεσίες τους», σχολιάζει. «Οταν μας πέφτουν τραγωδίες στο κεφάλι, τότε συνειδητοποιούμε ότι μοιάζουμε μεταξύ μας και ότι είμαστε και οι δύο ευάλωτα παιδιά της φύσης, του ίδιου Θεού. Οταν, δε, πρόκειται για κάποιον γείτονά σου που τον βρήκε το κακό, αυτό το βιώνεις ακόμη πιο έντονα. Ο μέσος πολίτης λοιπόν έχει πολλά να διδάξει τους πολιτικούς για το τι είναι και τι θέλει. Η ηγεσία πρέπει να τον μιμείται πιο πολύ».

Πιάστηκα από αυτό για να τον ρωτήσω αν θεωρεί ότι η πολιτική τον έχει κάνει να απολέσει ένα τμήμα του εαυτού του: «Προσπαθώ να είμαι αυτός που είμαι, αλλά σίγουρα είναι κάτι εύκολο να λέω και δύσκολο να κάνω. Ναι, δεν φοράω πάντα το “κοστούμι” του πολιτικού. Αλλά δεν είμαι το προϊόν κάποιου κομματικού σωλήνα, αλλά μιας εποχής κατά την οποία η χώρα μου άλλαζε και εγώ ως καλλιτέχνης αισθανόμουν την ανάγκη της κοινωνίας για περισσότερη ελευθερία. Είχα νιώσει στο πετσί μου τους περιορισμούς και δεν αναφέρομαι στον βιοπορισμό, αλλά σε κάτι σπουδαιότερο. Ηταν σαν να έπρεπε συμβολικά εμείς οι Αλβανοί να σπάσουμε ένα τείχος με την πτώση του κομμουνισμού. Ζήσαμε την πολιτική στην πράξη και τα καταφέραμε. Αλλά ακόμη και τότε δεν ήθελα να αποτελέσω μέρος του πολιτικού συστήματος».

Οντως ο Ράμα ύστερα από εκείνα τα γεγονότα που άλλαξαν τη γειτονική χώρα, σταματώντας τη διεθνή της απομόνωση, πήγε ως νεαρός να ζήσει στο Παρίσι ως καλλιτέχνης: «Διεκδίκησα την ελευθερία στην πράξη. Ταξίδευα συνεχώς, κοιμόμουν σε σπίτια φίλων από εδώ και από εκεί, πουλούσα πίνακες για να ζήσω. Μετά μου προτάθηκε να γίνω υπουργός Πολιτισμού και αργότερα δήμαρχος Τιράνων, όταν η κατάσταση πια ήταν διαφορετική. Και πάλι οι συνθήκες με έφεραν σε αυτές τις θέσεις. Η αλβανική πρωτεύουσα τότε χαρακτηριζόταν από αναρχία στη δόμηση, έλλειψη οργάνωσης, οι κάτοικοι υπέφεραν από πολλά δεινά κ.λπ. Είχα λοιπόν ως δήμαρχος αλλά και ζωγράφος το ένστικτο ότι οι απαλλοτριώσεις κτιρίων και τα χρώματα στις προσόψεις θα μεταμόρφωναν την πρωτεύουσα, θα άλλαζαν τη “μουσική” της. Και πράγματι δούλεψε αυτό. Το ξαναλέω λοιπόν για την ισχύ που έχουν οι συγκυρίες: αν είχα γεννηθεί στη Σουηδία θα είχα γίνει ποτέ δήμαρχος; Οχι. Αλλωστε τα Τίρανα δεν είναι Στοκχόλμη, ούτε Ζυρίχη. Δεν έχεις πολλά πράγματα να αλλάξεις στη Ζυρίχη. Οι δήμαρχοι μοιάζουν με τους ζωγράφους. Αν τα πας καλά το αποτέλεσμα φαίνεται αμέσως, το βλέπουν οι άνθρωποι. Ως πρωθυπουργός μοιάζεις με μαέστρο που έχει ορχήστρα και ερμηνεύει ένα συμφωνικό έργο. Είναι ωραία η δουλειά του δημάρχου».

Την Ελλάδα την αισθάνομαι σαν το σπίτι μου

Και τι θα άλλαζε στην Αθήνα; Γελάει. «Φυσικά και δεν θα με κάνετε να απαντήσω στην ερώτηση αυτή, είναι έργο των δικών σας Αρχών. Την Ελλάδα την αγαπώ διότι αισθάνομαι σαν το σπίτι μου, ως προς το τοπίο, τους ανθρώπους, τη ζεστασιά. Βέβαια η δική σας πατρίδα είχε την τύχη να μπει στην Ευρωπαϊκή Ενωση νωρίτερα, να διαθέτει ηγέτες όπως ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου και ο Μητσοτάκης που υπηρέτησαν το όραμα, είχατε Ολυμπιακούς Αγώνες». Και με το ευρωπαϊκό μέλλον της Αλβανίας τι γίνεται; «Είναι μια δύσκολη διαδικασία και πρέπει να κάνουμε σωστά τα “μαθήματά” μας. Η πορεία ένταξης σήμερα είναι πολύ πιο περίπλοκη και απαιτητική από αυτήν που πέρασαν άλλες χώρες παλαιότερα. Ας πούμε ότι υπήρχε και ένα είδος πολιτικής υποκειμενικότητας, κάποια κριτήρια που τότε ίσχυαν. Τώρα όλα είναι πολύ πιο αυστηρά και κάποια κράτη αν έκαναν σήμερα αίτημα δεν θα είχαν γίνει μέλη», τονίζει. Εννοεί ότι η Ελλάδα πέρασε τον πήχυ πιο εύκολα; «Οχι, αναφέρομαι σε χώρες του τέως κομμουνιστικού μπλοκ, που μπήκαν αργότερα. Η Ελλάδα είχε όλους τους θεσμούς που της επέτρεψαν να εισέλθει», αποσαφηνίζει, αν και σε δηλώσεις του τον Δεκέμβριο είχε αφήσει αιχμές ότι η χώρα μας εξαπάτησε για να μπει στην Ε.Ε.

Η συζήτηση πήγε στο πόσο έχει μεταβάλει τη γεωπολιτική σκακιέρα ο πόλεμος στην Ουκρανία. Πρέπει να ανησυχούμε στα Βαλκάνια για αναφλέξεις; «Είναι γνωστή η ρήση ότι εδώ παράγουμε στην περιοχή περισσότερη Ιστορία από αυτήν που μπορούμε να “καταναλώσουμε”. Είμαι αισιόδοξος για τα Βαλκάνια, ειδικά αν καταφέρουμε να συνεργαστούμε μεταξύ μας και ιδιαίτερα να μπούμε κάτω από την ομπρέλα της Ε.Ε. Φυσικά εμείς οι Βαλκάνιοι έχουμε τα θέματα, τις διαφωνίες μας, κάνουμε τα κόλπα μας. Αλλά έτσι είμαστε εμείς. Αλλιώς θα ήμασταν Μπενελούξ. Νομίζω καμιά φορά ότι είναι σαν να παίζουμε, όχι να το κάνουμε στα αλήθεια. Η γιαγιά μου είχε μια παροιμία: όσο πιο ευτυχισμένος είναι ο γείτονας, τόσο πιο ευτυχισμένο είναι το σπιτικό σου. Ναι, τσακωνόμαστε, διαφωνούμε, αλλά αν γίνει μια καταστροφή ο γείτονας θα τη νιώσει πρώτος και θα έρθει να βοηθήσει. Πάντα ισχύει η συμπόνια. Οι λαοί το ξέρουν αυτό».

Με την Ελλάδα υπάρχουν ωστόσο κάποια ακανθώδη πολιτικά ζητήματα, όπως ο καθορισμός των θαλασσίων ζωνών ή θέματα που αφορούν την ελληνική μειονότητα. Εκεί τι γίνεται; «Οσο για τις θαλάσσιες ζώνες έχουμε συμφωνήσει ότι διαφωνούμε και θα επιλύσουμε το θέμα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Εχουμε καταπληκτική σχέση με την Ελλάδα και προσωπικά με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, που ξέρει να μιλάει αλλά και να ακούει».

Οι λαοί πάντα τα βρίσκουν

Είμαστε δύο εθνότητες που έχουμε συνοδοιπορήσει για αιώνες. Στην Ελλάδα υπήρχαν κύματα αλβανικής μετανάστευσης ήδη από τον 13ο αιώνα (οι λεγόμενοι μετέπειτα Αρβανίτες), αλλά και Ελληνες που ζουν ως μειονότητα στη γείτονα: «Ημασταν πάντα κοντά. Αποχωριστήκαμε προσωρινά με τον κομμουνισμό και μετά την πτώση του ακολούθησε ένα κύμα μεταναστών στη χώρα σας που στην αρχή δημιούργησε ανησυχία. Με τον καιρό όμως δημιούργησε και ένα αμοιβαίο όφελος, τόσο για την πατρίδα σας όσο και για τη δική μου. Οι άνθρωποι, όπως σας είπα, πάντα τα βρίσκουν μεταξύ τους. Ομως υπάρχουν και πολιτικοί με τη δική τους ατζέντα και έτσι οι σχέσεις δύο χωρών δεν καθορίζονται από τις ανθρώπινες σχέσεις αλλά από τις ηγεσίες, ειδικά αν μιλάμε για γειτονικά κράτη».

H συνάντηση

Την ημέρα που είχε προγραμματιστεί το γεύμα, ο Αλβανός πρωθυπουργός «έστηνε» πυρετωδώς την έκθεση στο Ζάππειο και η αρχική συνεννόηση ήταν να παραγγείλουμε ντελίβερι. Λίγο προτού συναντηθούμε, όμως, ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών του παρέθεσε γεύμα και γύρισε στο Μέγαρο με… γεμάτο στομάχι, «διότι ο φίλος του Νίκος τον τάισε καταπληκτικά». Ετσι, μετά τη συνέντευξη έφαγα τα δύο καλαμάκια μου, που είχαν προπαραγγελθεί.